‘‘ปุพฺเพว ทานา สุมโน’’ติอาทิคาถาย ปุพฺเพว ทานา มุญฺจเจตนาย ปุพฺเพ ทานูปกรณสมฺภรณโต ปฏฺฐาย สุมโน ‘‘สมฺปตฺตีนํ นิทานํ อนุคามิกทานํ ทสฺสามี’’ติ โสมนสฺสิโต ภเวยฺยฯ ททํ จิตฺตํ ปสาทเยติ ททนฺโต เทยฺยธมฺมํ ทกฺขิเณยฺยหตฺเถ ปติฏฺฐาเปนฺโต ‘‘อสารโต ธนโต สาราทานํ กโรมี’’ติ อตฺตโน จิตฺตํ ปสาเทยฺยฯ ทตฺวา อตฺตมโน โหตีติ ทกฺขิเณยฺยานํ เทยฺยธมฺมํ ปริจฺจชิตฺวา ‘‘ปณฺฑิตปญฺญตฺตํ นาม มยา อนุฏฺฐิตํ, อโห สาธุ สุฏฺฐู’’ติ อตฺตมโน ปมุทิโต ปีติโสมนสฺสชาโต โหติฯ เอสาติ ยา อยํ ปุพฺพเจตนา มุญฺจเจตนา อปรเจตนาติ อิมาสํ กมฺมผลานํ สทฺธานุคตานํ โสมนสฺสปริคฺคหิตานํ ติวิธานํ เจตนานํ ปาริปูรี, เอสาฯ

สีลสญฺญเมนาติ กายิกวาจสิกสํวเรนฯ หตฺถปาเทติ ทกฺขิเณยฺยานํ หตฺถปาเทฯ มุขํ วิกฺขาเลตฺวาติ เตสํเยว มุขํ วิกฺขาเลตฺวา, อตฺตนาว มุโขทกํ ทตฺวาติ อธิปฺปาโยฯ

ฉฬงฺคทานสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

8-11. อตฺตการีสุตฺตาทิวณฺณนา

[38-41] อฏฺฐเม กุสลกิริยาย อาทิอารมฺภภาเวน ปวตฺตวีริยํ ฐิตสภาวตาย สภาวธารณฏฺเฐน ธาตูติ วุตฺตนฺติ อาห – ‘‘อารมฺภธาตูติ อารภนวเสน ปวตฺตวีริย’’นฺติฯ ลทฺธาเสวนํ วีริยํ พลปฺปตฺตํ หุตฺวา ปฏิปกฺเข วิธมตีติ อาห ‘‘นิกฺกมธาตูติ โกสชฺชโต นิกฺขมนสภาวํ วีริย’’นฺติฯ ปรกฺกมนสภาโวติ อธิมตฺตตรานํ ปฏิปกฺขธมฺมานํ วิธมนสมตฺถตาย ปฏุปฏุตรภาเวน ปรํ ปรํ ฐานํ อกฺกมนสภาโวฯ นวมาทีสุ นตฺถิ วตฺตพฺพํฯ

อตฺตการีสุตฺตาทิวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

12. นาคิตสุตฺตวณฺณนา

[42] ทฺวาทสเม มาหํ นาคิต ยเสน สมาคมนฺติ มา อหํ ยเสน สมาคมนํ ปตฺเถมิฯ มา จ มยา ยโสติ ยโส จ มยา มา สมาคจฺฉตูติ อตฺโถฯ อิมินา อตฺตโน ลาภสกฺกาเรน อนตฺถิกตํ วิภาเวติฯ ปญฺจหิ วิมุตฺตีหีติ ตทงฺควิมุตฺติอาทีหิ ปญฺจหิ วิมุตฺตีหิฯ เสสเมตฺถ อุตฺตานเมวฯ

นาคิตสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

เทวตาวคฺควณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

5. ธมฺมิกวคฺโค

1. นาคสุตฺตวณฺณนา

[43] ปญฺจมสฺส ปฐเม ปริสิญฺจิตุนฺติ (ม. นิ. อฏฺฐ. 1.272) โย จุณฺณมตฺติกาทีหิ คตฺตานิ อุพฺพฏฺเฏนฺโต มลฺลกมุฏฺฐาทีหิ วา ฆํสนฺโต นหายติ, โส ‘‘นหายตี’’ติ วุจฺจติฯ โย ตถา อกตฺวา ปกติยาว นหายติ, โส ‘‘ปริสิญฺจตี’’ติ วุจฺจติ ฯ ภควโต จ สรีเร ตถา หริตพฺพํ รโชชลฺลํ นาม นุปลิมฺปติ อจฺฉฉวิภาวโต, อุตุคฺคหณตฺถํ ปน ภควา เกวลํ อุทเก โอตรติฯ เตนาห ‘‘คตฺตานิ ปริสิญฺจิตุ’’นฺติฯ

ปุพฺพโกฏฺฐโกติ ปาจีนโกฏฺฐโกฯ สาวตฺถิยํ กิร เชตวนวิหาโร กทาจิ มหา, กทาจิ ขุทฺทโกฯ ตถา หิ โส วิปสฺสิสฺส ภควโต กาเล โยชนิโก อโหสิ, สิขิสฺส ติคาวุโต, เวสฺสภุสฺส อฑฺฒโยชนิโก, กกุสนฺธสฺส คาวุตปฺปมาโณ, โกณาคมนสฺส อฑฺฒคาวุตปฺปมาโณ, กสฺสปสฺส วีสติอุสภปฺปมาโณ, อมฺหากํ ภควโต กาเล อฏฺฐกรีสปฺปมาโณ ชาโตฯ ตมฺปิ นครํ ตสฺส วิหารสฺส กทาจิ ปาจีนโต โหติ, กทาจิ ทกฺขิณโต, กทาจิ ปจฺฉิมโต, กทาจิ อุตฺตรโตฯ เชตวนคนฺธกุฏิยํ ปน จตุนฺนํ มญฺจปาทานํ ปติฏฺฐิตฏฺฐานํ อจลเมวฯ จตฺตาริ หิ อจลเจติยฏฺฐานานิ นาม มหาโพธิปลฺลงฺกฏฺฐานํ, อิสิปตเน ธมฺมจกฺกปฺปวตฺตนฏฺฐานํ, สงฺกสฺสนคเร เทโวโรหนกาเล โสปานสฺส ปติฏฺฐานฏฺฐานํ, มญฺจปาทฏฺฐานนฺติฯ อยํ ปน ปุพฺพโกฏฺฐโก กสฺสปทสพลสฺส วีสติอุสภวิหารกาเล ปาจีนทฺวารโกฏฺฐโก อโหสิฯ โส อิทานิ ‘‘ปุพฺพโกฏฺฐโก’’ตฺเวว ปญฺญายติฯ